Een roekeloze, domme, op seks beluste stagiair. Dat was het niet bepaald sympathieke beeld dat veel mensen hadden van Monica Lewinsky, de vrouw die halverwege de jaren negentig een affaire had met de Amerikaanse president Bill Clinton. 'Ex-stagiair stort Clinton in diepe crisis', kopten de Nederlandse kranten. Het liep niet goed af voor de jongedame in kwestie. Clinton bleef president, Lewinsky verdween van de radar. Totdat ze een paar jaar geleden weer opdook met een bijzonder inspirerende TED-talk, waarin ze haar eigen ervaringen gebruikte in een vlammend betoog tegen cyberbullying. En afgelopen zomer was daar The Clinton Affair, een zesdelige documentaireserie waarin – de titel zegt het al – de affaire voor het eerst vanuit háár perspectief werd belicht.

Op het scherm verscheen een prachtige, intelligente vrouw van midden veertig, die kwetsbaar en tegelijkertijd sterk terugclaimde wat haar was afgenomen: haar eer en haar bestaansrecht. Kijkers vielen nog net niet om van verbazing. Het beeld dat we collectief van haar hadden gevormd, klopte niet met de vrouw die hier strijdvaardig, maar zonder te oordelen haar aangrijpende levensverhaal vertelde. 'Boven alles is The Clinton Affair het slotstuk van de rehabilitatie van Monica Lewinsky', schreef de Volkskrant in een recensie. 'Monica Lewinsky is erbovenop gekomen – en hoe', kopte NRC. Kortom: in plaats van uitgekotst en vernederd te worden door de publieke opinie wordt Lewinsky deze dagen begroet met respect, bewondering en warmte. En krijgt oud-president Clinton steeds meer kritische vragen. What happened? Vanwaar die ommezwaai? Hoe kan het dat zelfs progressieve talkshowhosts en uitgesproken feministen de Amerikaanse twintig jaar geleden wegzetten als een bimbo en nu en masse vol schaamte toegeven dat ze verkeerd zaten? Juist, #MeToo happened. En in het licht van #MeToo is alles anders. Maar wat betekent dat precies? Zijn we anders gaan kijken naar mannen met macht, of naar mannen in het algemeen? Oordelen we anders over wie schuld heeft en wie de schaamte moet dragen? En wat doet dat veranderde beeld met de manier waarop vrouwen naar zichzelf kijken? Maakt het ze zelfbewuster, of is er in de praktijk eigenlijk nauwelijks iets veranderd? Kortom: wat heeft tweeënhalf jaar #MeToo ons gebracht?

Lees ook: Toevallig een hashtag met twee woorden voorbij zien komen? Grote kans dat het #MeToo is

Mannen met macht
First things first. Waar ging #MeToo ook alweer over? En over wie? Over mannen met macht, bleek in die eerste weken van de herfst van 2017. Bij bosjes vielen ze om. Het begon met Harvey Weinstein natuurlijk, de Hollywoodmagnaat die decennialang minstens tientallen vrouwen aanrandde en verkrachtte en dat via een onvoorstelbaar en schaamteloos systeem van machtsmisbruik onder de pet probeerde te houden. Met de aantijgingen tegen hem, na een puik staaltje onderzoeksjournalistiek van The New York Times, begon het balletje te rollen. 'Write 'me too',' tweette actrice Alyssa Milano, 'als je ooit seksueel bent geïntimideerd of aangerand.' Vrouwen gaven gehoor aan die oproep. En hoe.

Als gevolg van alle verhalen die werden gedeeld, verloren alleen al in de Verenigde Staten honderden mannen met macht hun baan en imago: hoogleraren, presentatoren, theaterdocenten en concertdirigenten. Maar het bleef niet bij invloedrijke mannen alleen. #MeToo ging ook over de buurman. Over ex-vriendjes. Over collega's. Dat roept de vraag op: gaat deze beweging over macht of over mannen en mannelijkheid in het algemeen? Legt #MeToo bloot wat macht met een mens kan doen of laat de  grote omvang van 'ook ik' zien dat mannen inderdaad agressiever (kunnen) zijn? Dominanter dan vrouwen? 'Nee,' zegt Linda Duits, schrijver en onderzoeker en gespecialiseerd in genderissues. '#MeToo gaat niet over gender, maar over macht. Seksueel misbruik of seksuele intimidatie gebeurt vaak in situaties waarin macht een rol speelt. Het zit niet in de aard van mánnen, het gaat om de machtspositie. En mannen hebben nou eenmaal over het algemeen nog steeds meer macht dan vrouwen. Maar als we de rollen omdraaien, gebeurt precies hetzelfde. We weten bijvoorbeeld dat seksueel geweld veel voorkomt in mannengevangenissen in Amerika en dat niet medegevangenen, maar vrouwelijke bewakers daar vaak de dader van zijn.'

Lees ook: IJsland maakt gelijke lonen voor mannen en vrouwen verplicht

Oeps, mijn hand op je bil
Maar hoe zit het dan met de mannelijke hormoonhuishouding, die werkt toch wel degelijk anders dan die van vrouwen? Wetenschapsjournalist Jop de Vrieze zocht dat uit voor een reeks artikelen over mannelijkheid in De correspondent. 'Kijk,' zegt hij, 'testosteron bestaat, het heeft geen zin om dat te ontkennen. Maar het is niet zo dat het een man bijvoorbeeld per definitie agressiever maakt. Het ligt veel complexer. Testosteron doet wel iets in je lichaam, je kunt er bijvoorbeeld opgewonden van raken, maar uiteindelijk bepalen de omstandigheden en de cultuur wat je daarmee doet en of je daarmee wegkomt.' Ook De Vrieze stelt daarom dat de #MeToo-beweging in de eerste plaats gaat om hiërarchie en niet om de biologische verschillen tussen vrouwen en mannen. ‘Mannen komen weg met dingen waarvan je denkt: hoe kán dat? Maar het gebeurt dus wel, omdat ze in de hiërarchie nu eenmaal vaak boven vrouwen staan. Daardoor zwegen mensen ook zo lang.'

Benieuwd naar het hele #MeToo-artikel? Je leest het nu in &C en op Blendle. Wil je geen &C meer missen en profiteren van leuke extra's, word dan hier abonnee.