Laatst kreeg ik van meerdere vriendinnen dezelfde getekende afbeelding doorgestuurd via WhatsApp. Ze stuurden er een ­heleboel paarse hartjes bij: de lievelingskleur van mijn moeder, ze overleed vier jaar terug. Op de tekening staan drie glazen potten afgebeeld, van klein naar groot. In elke glazen pot zit een even grote zwarte bal. In de kleinste pot vult de bal bijna de hele ruimte, in de middelste pot is er al wat meer lucht en in de grootste pot is nog meer ruimte – de bal lijkt haast kleiner. Het is een beetje een cryptische omschrijving, hij vergt wat inbeeldingsvermogen, maar wat de tekenaar ermee zeggen wil: die bal, die staat symbool voor rouw. Die pot staat symbool voor het leven. De boodschap van deze afbeelding is dat verdriet niet minder groot wordt of verdwijnt, maar dat naarmate de tijd verstrijkt, het verdriet steeds minder plaats inneemt. In je hoofd, in je hart, in je gesprekken. In je leven.

Lees ook: Nu in &C: Chantal en Nielson doorbreken het taboe rondom rouw

Ik zou willen dat ik deze ogenschijnlijk kant-en-klare wijsheid vanaf mijn eerste moederloze dag in pacht had. Maar het kost tijd en tranen om te beseffen dat rouw niet verdwijnt, en tegelijkertijd je niet je hele leven lang blijft opslokken. Dat klinkt namelijk in het begin als een paradox. Er waren, vooral in het eerste jaar, dagen waarop ik me als een hond voelde die zijn eigen staart achternaliep. Er waren nachten waarin ik wanhopig naar het plafond staarde en prevelde 'Ik wil dit niet meer voelen'. Er waren momenten dat ik dacht: ik word gek. Dit verhaal gaat niet over die gekte of over mijn eigen rouw­proces. Dit verhaal gaat over wat we kunnen leren over rouw.

Wanneer is het klaar?
Zoals ik ook altijd googelde hoe lang katers duren en hoe lang het duurt voordat liefdesverdriet voorbij is, ging ik ook ­googelen 'hoe lang duurt rouw'. Google had geen concreet antwoord, maar kwam wel op de proppen met een rouwmodel uit de ­jaren zestig van de vorige eeuw, bedacht door de Zwitserse gerenommeerde psychiater Elisabeth Kübler-Ross. Het bood lange tijd houvast voor hulpverleners en rouwenden, en logisch ook: verlies kan voelen alsof je huis instort, de bodem onder je voeten vandaan glijdt. Je naaste is niet alleen weg: je harnas, je zekerheid, is dat ook. De fasen die Kübler-Ross indeelde, ­citeer ik hieronder, met tussen haakjes mijn vrije interpretatie. 

Ontkenning (dit is niet gebeurd, ik ga gewoon door met mijn leven, lalala).
Woede (rot allemaal op, de wereld is kut, ik heb nu iets nodig om tegenaan te schoppen).
Onderhandelen (als ik me nou de rest van mijn leven roomser dan de paus gedraag, kan ik dan mijn moeder terugkrijgen?).
Depressie (wat heeft het leven eigenlijk nog voor zin zonder moeder?).
Aanvaarding (mijn moeder is overleden en dat is vreselijk, maar het is oké zo).

Er is in de afgelopen decennia een boel kritiek geweest op het rouwfasenmodel van Kübler-Ross. Ze zou het nooit wetenschap­pelijk onderbouwd hebben en daarnaast hebben gebaseerd op gesprekken met mensen die zélf terminaal ziek waren – en dus niet op mensen die in de rouw waren om een ander. ­Wetenschappers, psychologen en rouwtherapeuten stelden bovendien: rouw valt niet te vangen in opeenvolgende fasen.

Lees ook: Jerutsi verloor haar vriend en baby: 'Papa komt niet meer thuis'

Dat suggereert dat rouw iets is wat eindig is. Zo van: effe alles doorlopen en na die acceptatiefase ben je er, driewerf hoera. Maar dat is een misvatting. Een van de bekendste rouwdeskundigen, de Belgische klinisch psycholoog Manu Keirse, schreef ooit: 'Vergeet het woord 'verwerken'. Zelfs over iets wat zeventig of tachtig jaar geleden is gebeurd, kunnen ­mensen nog veel verdriet hebben.' Het woord 'verwerken' impliceert volgens Keirse dat iets voorbij is. Maar een kind dat op zijn tweede zijn moeder verliest, zal zijn moeder op allerlei momenten in het leven – groepachtmusical, rijbewijs, afstuderen, ­trouwen – gaan missen. 

Het hele verhaal van Lisanne lezen? Dat kan in het novembernummer van &C Magazine 'Rouw op je dak'. Je scoort 'm hier.