'Ja, maar Kiki deed het ook!' zei je weet-ik-hoeveel-jaar geleden tegen je moeder als je op je donder kreeg omdat je snoepjes van de grond at. 'Nou en? Als Kiki van de brug springt, doe jij het dan ook?' kaatste je moeder standaard de bal terug. Hoewel het een pontificale drogreden is (een snoepje van de grond eten is van een nogal andere orde dan van een brug springen), hebben we wel een vrij cruciale les in de vroege opvoeding te pakken: dat iemand anders iets doet, betekent niet dat het een goed idee is, en al helemaal niet dat jij het ook moet doen. Oké, ­ understood. Dat Kiki op haar dertiende haar maagdelijkheid verliest, haar haar zwart verft en later marinebiologie gaat ­studeren, betekent niet dat jij op diezelfde leeftijd klaar bent voor seks, zwart haar jouw teint complementeert en je later onderzoek moet gaan doen naar plankton. Nee, jij moet je eigen keuzes maken, meningen vormen en gevoelens volgen. Toch is het verdomde moeilijk om je níét te laten beïnvloeden door wat anderen doen of vinden. Sterker nog, het is onmogelijk.

Lees ook: Nikkie de Jager in &C's meinummer: 'Volgens de dokter heb ik PTSS'

Contact hebben met anderen betekent beïnvloed worden door anderen. Als je collega niet uitgepraat raakt over de gezondheidsvoordelen van havermelk, ga jij je koffies daar ook maar eens mee aanlengen (dat het naar papier smaakt, proef je na een paar keer niet meer). Als je gaat lunchen met vriendinnen die vegan zijn gaan eten om de wereld te redden, zie dan nog maar eens broodje ossenworst te bestellen zonder gemeatshamed te worden. En als je buurtgenoten collectief wc-papier gaan hamsteren tijdens de coronacrisis, dan – geef toe – sla ook jij de eerstvolgende keer in de supermarkt een extra jumbopak in. Hm. Dat lesje van je moeder is toch niet helemaal beklijfd.

Gebruik je verstand
Hoewel mensen iets verder geëvolueerd zijn dan een kudde schapen, hebben ook wij soms de neiging kuddegedrag te ­vertonen. Psycholoog Martin Appelo verklaarde het hamstergedrag tijdens de coronacrisis op 15 maart bij Spijkers met ­koppen als volgt: 'Normaal gesproken gebruiken we alle drie de lagen van ons brein: de neocortex waarmee we nadenken en verstandige dingen doen, het limbisch systeem waarmee we voelen, en het reptielenbrein dat instinctief kiest uit vechten, vluchten of bevriezen. Maar de regel van het brein is: hoe meer stress en hoe meer gevaar, hoe minder de neocortex ­functioneert en hoe meer we varen op ons reptielenbrein. We kiezen dan eerder voor kuddegedrag en kopieergedrag: als mijn ­buurman pakken wc-papier inslaat, doe ik dat ook.'

Lees ook: Shelly Sterk: 'Ik denk wel drie keer na voor ik een luierfoto post'

Volgens psycholoog en auteur Thijs Launspach is het hamstergedrag mede te verklaren doordat emotie een veel grotere drijfveer voor keuzes is dan gezond verstand. 'En de coronacrisis versterkt dat nog eens tot de macht tien, omdat we bang zijn. Als we iets niet kunnen controleren, zoals zo'n virus, proberen we op andere vlakken de controle terug te krijgen. Wat we in ons winkelmandje gooien, daar hebben we wél invloed op. Hamsteren is niet rationeel, het is gedreven door angst.' Hetzelfde effect was volgens bioloog Patrick van Veen zichtbaar bij de kredietcrisis en de aanslag op het World Trade Center. 'Een klein groepje Nederlandse beleggers verkocht hun aandelen en op onze beurs ontstond meteen blinde paniek. En toen vlieg­tuigen het WTC in New York doorboorden, besloot een deel van de werknemers in de torens naar boven te lopen, omdat daar minder rook was. Ongelooflijk veel mensen volgden, terwijl ze met dit besluit absoluut geen overlevingskans hadden.'

Benieuwd hoe je trouw blijft aan jezelf in tijden van kuddegedrag? En hoe je zelf een mening kunt vormen? Lees het hele artikel in de nieuwste editie van &C 'Laat je niet gek maken', die nu in de winkel ligt. Je kunt het nummer ook hier bestellen of op Blendle lezen.