'Als je wordt overvallen door schaamte, voelt dat onplezierig. Je wordt je bewust van jezelf en gaat nadenken over wat je zojuist hebt gedaan. Misschien pieker je er zelfs een nachtje over, waardoor je het minder snel weer zult doen. Schaamte helpt dus niet alleen om uitsluiting te voorkomen, het zet ook aan tot zelfreflectie en nadenken over je eigen normen en waarden. Komen die overeen met wat voor 'normaal' en dus 'oké' doorgaat? 'De reden dat er tegenwoordig meer schaamte dan ooit lijkt te zijn, heeft te maken met social media,' legt de Leidse schaamteonderzoeker Mattie Tops uit. 'Overal waar je kijkt, zie je perfecte plaatjes van lichamen, vakanties, huizen, outfits. Als je maar vaak genoeg ziet dat iedereen het goed voor elkaar heeft, ga je vanzelf denken dat die ideaalbeelden de norm zijn waar jij jezelf aan moet spiegelen. Als je daar om wat voor reden dan ook niet aan kunt voldoen, kan dat resulteren in schaamte.'

Lees ook: Hanneke: 'Voor obstipatie hoef je je niet te schamen hoor'

Gênante situatie gezocht
Schaamte is binnen ons palet van emoties de tegenhanger van trots. In het ideale geval houden ze elkaar in balans, wat bij de meeste mensen vanzelf gaat. Soms voel je schaamte, soms voel je trots. Niks aan het handje. ‘Het wordt een probleem als je bovengemiddeld bezig bent met de positieve beoordeling van anderen,’ zegt Tops. ‘Hoe meer je je zelfbeeld van de buitenwereld laat afhangen, en dus op zoek bent naar bevestiging, hoe sneller je je zult schamen voor de dingen die je doet of zegt.’ Uit onderzoek blijkt dat vooral jongeren hier gevoelig voor zijn, wat extra in de hand wordt gewerkt door de #shaming die volop plaatsvindt op allerlei vlakken. 'Er zijn op dit moment ontzettend veel potentiële bronnen voor negatieve beoordelingen,’ zegt Tops. ‘Neem de milieuproblematiek of #Metoo. Je hoeft soms maar één verkeerde opmerking te maken of je wordt erop afgerekend, met schaamte tot gevolg. Dat leidt steeds vaker tot problemen.' Als sociale omgangsvorm is schaamte een uitstekend smeermiddel. Je geeft er bewust of onbewust signalen mee af. Wat hoort wel, wat hoort niet, hoe denk jij daarover? ‘Maar als schaamte de overhand neemt en je gaat belemmeren, wordt het problematisch,’ zegt Rob Faltin, psychotherapeut en schrijver van het boek Laat ze maar denken, tem je sociale angst. ‘Bijvoorbeeld als je van tevoren enorm piekert over een situatie waarin je jezelf misschien gaat schamen of als je bepaalde situaties gaat vermijden, omdat je je ervoor schaamt.'

Lees ook: Voeten om je voor te schamen? Met deze tricks niet meer

Zoals ik met het wandelwagentje van mijn hond, dat mijn moeder voor me kocht omdat Hummer (bijna zestien) niet meer goed kan lopen. Niet alleen ontliep ik mijn ouderlijk huis als mijn moeder van plan was op pad te gaan met de kar, ik weigerde ook halsstarrig zelf zo'n wandelwagen aan te schaffen voor thuis. Puur uit schaamte, want lopen is voor m'n kleine bejaarde écht een opgave, maar haar thuis in haar up laten wegkwijnen was voor mij ook geen optie, dus droeg ik haar vaker dan me lief was. Wat voor ons allebei een opgave was. 'Als je je minder wilt laten leiden door schaamte, moet je juist gênante situaties opzoeken,' zegt Faltin. 'Trek extra tuttige kleren aan en ga achter de wandelwagen lopen. Gedraag je heel aanstellerig, alsof je hond écht een baby is. Je zult merken dat het allemaal wel meevalt met die blikken, zodat je eenmaal in je normale kleding kunt relativeren hoe gek of raar het eigenlijk is dat jij met je hond in een wandelwagentje rondloopt. Je zult merken dat je gedachten realistischer worden en dat je meer zelfvertrouwen krijgt.' Zo kan het gebeuren dat ik nu met schaamte leer omgaan door te oefenen met schaamte. Concreet: ik heb een wandelkar ­gekocht waarmee ik de binnenstad, bossen, restaurants en wandelpaden onveilig maak. En yes, dat levert nog steeds rare reacties op, maar ik merk dat ze me steeds minder raken. Fuck iedereen die onaardig doet, ik hoop dat jullie op je 112ste ook worden rondgereden in een rolstoel en niet meer hoeven te zwoegen op je dunne pootjes. Amen.'

Benieuwd naar het hele artikel? Je leest het nu in &C en op Blendle. Wil je geen &C meer missen en profiteren van leuke extra's, word dan hier abonnee.