'Ik googel niet, mijn vrouw weet het toch altijd beter.' Het is een spreuk op een van de vele tegeltjes die je kunt bestellen op tegeltjeswijsheid.nl. Lekker modern. Zoals ook deze: 'De goedkoopste facelift is een glimlach.' Of deze: 'Ook al zijn mijn vinkjes blauw, ik bepaal zelf wel wanneer ik reageer op jou.' 

Lees ook: Shut up and listen: deze sterrenbeelden geven de beste adviezen

Het zijn tegeltjes van de eenentwintigste eeuw, uit het internettijdperk en de tijd van social media. De klassiekers zijn iets moeilijker te vinden. Dat aanbod is veel kleiner. De bekendste van allemaal, 'Van het concert des levens krijgt niemand een program,' staat er zelfs niet eens tussen. Een van de weinige traditionele tegeltjes die worden aangeboden is: 'Al is de leugen nog zo snel, de waarheid achterhaalt hem wel.' Het Hollandse tegeltje heeft een transformatie doorgemaakt, zo blijkt, en die verandering had meer om het lijf dan alleen de moderniteit die erin is geslopen. Ook de betekenis van, of de reden voor de spreuken is flink veranderd.

Morele wegwijzers
Volgens dichter-performer Quirien van Haelen zijn de allereerste tegeltjes pas zo'n honderd jaar oud, zo is te lezen op onzetaal.nl. Daarvoor, vanaf de zeventiende eeuw, stonden er wijsheden op borden waarop ook daadwerkelijk eten werd geserveerd. 'Hooghmoet noit goet' stond erop. Of: 'Myn tyd is kort.' Nog verder terug in de tijd, in de zestiende eeuw, kon je spreuken op vloeren aantreffen. 'Alle dinc heeft synen tyt,' was er eentje. Een andere las: 'Die tyt is cort, die doot es snel,wacht u van sonden, soe doedi wel.' Maar tegels met teksten aan de muur hangen, dat doen we dus pas vanaf 1900. Het ging toen nog niet om humor, en platvloers waren ze al helemaal niet.

De eerste tegeltjes waren bedoeld om je te herinneren aan belangrijke zaken, of om je bewust te maken van het belang van deugdelijkheid en het geloof. Het leven is kort, dus leef goed en waak voor zonde. 'Werp al uw bekommernis op Hem, want Hij zorgt voor u.' Ook leken ze soms vooral bedoeld te zijn voor visite, als blijk van gastvrijheid. Denk aan: 'Ook al hebt gij gene cent, bedenkt dat gij hier welkom bent.' Of: 'Hij die als vriend hier binnengaat, komt nooit te vroeg, maar steeds te laat.' In andere gevallen dienden de tegeltjes als lofzang op moeders: 'God schiep de moeder omdat hij niet overal tegelijk kon zijn.' Of op vaders: 'Vader worden is een gunst, vader zijn een grote kunst.'

De tegeltjes van toen gingen over geluk, familie, deugdzaamheid, geloof, de tijd, werk, huis en haard. Ze waren bedoeld als aansporingen: eer je moeder, leef als een goede christen, prijs je gelukkig met wat je hebt, verval niet in hebzucht of jaloezie. Het waren morele wegwijzers, reminders voor jezelf, ter overdenking en bewustwording. Daarnaast dienden ze als uiting van normen en waarden naar anderen toe: als je visite kreeg, konden zij zien waar je voor stond.

Om te lachen
De joligheid kwam pas later. Zo'n beetje vanaf de jaren vijftig, maar nog veel meer vanaf de jaren zeventig, zag je steeds meer lollige tegeltjes. 'Toen pissen plassen werd is het gezeik begonnen' is een bekende voor op het toilet. 'Het leven is als neuspeuteren, je moet eruit halen wat erin zit.' Of deze: 'De enige bank die ik vertrouw is een vensterbank.'

Er zat, ondanks de joligheid, nog altijd een soort les in. 'Uit het leven halen wat erin zit' is nog steeds een aansporing tot een  beter, zinvoller bestaan. Maar steeds vaker werden het aansporingen tot, nou ja, de wat minder diepzinnige aspecten van het leven. Aansporing als deze: 'Heren, doe de bril omhoog, de dames zitten ook graag droog.' Daarmee waren we inmiddels een heel eind afgedreven van deugdelijkheid in bijbelse of moralistische zin.

Lees ook: Ongevraagd advies: waarom we het irritant vinden en het tóch geven

Het einde zoek
De volgende fase was die van de parodie. Bekende, serieuze spreuken werden omgebogen tot dijenkletsers. Of nou ja, in ieder geval waren ze bedoeld om men aan het lachen te krijgen. Vooral voor de visite, blijkbaar, want een dag of twee na deaanschaf zul je er zelf toch niet meer om moeten lachen, zou je denken: 'Wie niet als vriend hier binnenhuppelt, wordt er één twee drie weer uitgeknuppeld.'

Na die omslag was het einde zoek. Het tegeltje werd een tenenkrommend fenomeen. De serieuze varianten van vroeger worden nu gezien als oubollig en kitsch. De moderne varianten zijn alleen grappig voor mensen die, laten we eerlijk zijn, niet het beste gevoel voor humor hebben. (Nog enkele voorbeelden daarvan, om het af te leren: 'Wie zijn string niet op tijd laat zakken, zal zijn poep in tweeën kakken.' En: 'Koken is zilver, frituren is goud.' En: 'Ik zou liever rijk zijn dan sexy, maar ja, het is zoals het is.')

Benieuwd waar je deze moderne tegelwijsheden kan terugvinden? Het hele artikel vind je in &C's Jubileumeditie dat nu in de winkels ligt. Of bestel 'm in &C Webshop.