Mijn ex-vrouw en ik waren vrij jong toen we trouwden. Vooral ik. Zij was 29, ik 25. Op mijn 27ste werd ik vader van onze oudste zoon. Drie jaar later werd onze jongste geboren. Weer vijf jaar later, op mijn 35ste, zijn we gescheiden.

Het is natuurlijk onzin, maar het voelde alsof wij, binnen onze kring van kennissen en familie, op de scheidingsgolf vooruitliepen. Het klinkt alsof ik er trots op ben, maar wij waren als het ware de trendsetters. Na ons ging eerst de middelste van mijn drie oudere broers scheiden en daarna ook de oudste. Twee van mijn beste vrienden gingen scheiden. Zij waren allemaal wat later getrouwd dan wij, wat leven geeft aan het vermoeden dat een huwelijk een min of meer vaststaande houdbaarheidsduur heeft. Mijn jongste broer is overigens nog getrouwd. Drie van mijn andere vrienden ook, al begeven twee van hen zich, geloof ik, in de gevarenzone. Hoe dan ook: het is een kwestie van tijd voor iemand me vertelt over de scheiding van zus en zo, of de relatiebreuk van die en die.

Lees ook: Herrie in de tent: deze sterrenbeelden kunnen beter niet samenwonen

Boobytraps
Maar goed, alle vermoedens en ogenschijnlijke patronen op een stokje: in werkelijkheid is er natuurlijk geen peil op te trekken. Je kunt van tevoren niet weten wie er uit elkaar zullen gaan en wie er bij elkaar zullen blijven. Ook van jezelf weet je dat niet. Zo kun je evenmin weten hoe je scheiding, mocht die onvermijdelijk blijken te zijn, zal verlopen, en hoe het je zal vergaan als je samen kinderen hebt.

Eigenlijk is de grote vraag als volgt: in wat voor persoon zul je veranderen? Wie zul je blijken te zijn? Dat geldt voor de twee betrokkenen op individueel niveau, maar ook voor het stel als geheel, dus als ex-geliefden, en als ouders. Je kunt daar van tevoren ideeën over hebben, en verwachtingen, of er misschien zelfs samen in bed over mijmeren ('Als wij ooit uit elkaar gaan, zetten we de kinderen op de eerste plaats'), maar in feite heb je geen idee. Niemand acht het van zichzelf aannemelijk dat hij of zij in de toekomst een hatelijk iemand zal worden. Niemand verwacht in een monster te zullen veranderen. En toch kan de ander je zo gaan zien: als een onredelijk en vijandig mens. Maar als niemand zichzelf ooit een monster vindt, en bijna iedereen wel naar een monster kan wijzen, bestaan er dan wél of géén monsters? En als jij inderdaad je ex in een monster ziet veranderen, terwijl jij (vanzelfsprekend) de redelijkheid zelve bent, dan sta je er natuurlijk op dat je kinderen zoveel mogelijk bij jou zijn, en zo min mogelijk bij hem of haar.

Omdat mijn ex en ik 'de eersten' waren, konden we elke nieuwe scheiding in onze omgeving vergelijken met die van ons. We zagen de vrienden of familieleden in kwestie dezelfde fases ingaan als wij, dezelfde gevaren trotseren, soms met succes en soms niet. Noem het boobytraps: jaloezie, ressentiment, verongelijktheid, wraakzucht, angst, verwijten, woede. Je hoeft maar een kleine stap verkeerd te zetten en er gaat een bom af, en wanneer je vervolgens voor die bom wegrent, ga je al snel weer op een nieuwe staan. Voor je het weet hoor je jezelf tegen je kind dingen zeggen als: 'Dat is de schuld van je vader.' Of: 'Van mij mag het wel, maar van je moeder niet.' Kleine gifdruppels in hun oren. Nieuwe explosies volgen, met nieuwe woede tot gevolg, die weer leidt tot nieuwe explosies. Voor je het weet kun je elkaar niet meer luchten of zien en verloopt het contact alleen nog via een mediator. We zagen het om ons heen gebeuren, mijn ex en ik. In alle vormen en gradaties, tot zeer pijnlijke extremen aan toe. En reken maar dat het soms jn voelde om te kunnen zeggen: 'Dan hebben wij het zo slecht nog niet gedaan.'

Lees ook: Jenna Dewan vertelt waarom zij en Channing Tatum gingen scheiden

Door het stof
Gek eigenlijk, dat je trots op een scheiding kunt zijn. Bittersweet, noemen ze dat. Wij hebben onze twee zoons precies evenveel dagen. We drinken regelmatig samen even koffie. Hoe het ons is gelukt om tot een succesvol co-ouderschap te komen, weet ik niet precies. Mijn ex heeft daar het grootste aandeel in gehad, vermoed ik. Ik was degene die het huwelijk opbrak en zij was er de dupe van. Al snel denkt een mens dan in termen als dader en slachtoffer. Het slachtoffer heeft recht op woede en op de daden die daaruit voortkomen, de dader moet door het stof en heeft zich overal bij neer te leggen, hoe onredelijk het gedrag van de ander ook is.

Het vergt een moedig en groot hart om te beseffen en vooral om toe te geven dat degene die je heeft verlaten evengoed als jij door een hel gaat. En het klinkt hard, maar shit happens: het heeft geen zin om je blind te staren op wat de ander je heeft aangedaan. Daar verpest je net zo goed je eigen leven mee. Anger leads to hate, hate leads to suffering, zoals Yoda zegt in Star Wars.

Natuurlijk was mijn ex op momenten woedend, maar nooit uitte zich dat in besluiten of acties die bedoeld waren om mij het leven onmogelijk of zelfs maar moeilijker te maken. Of nou ja, vooruit: ergens in de eerste week heeft ze een paar van mijn boekenkasten buiten in de regen gezet. En eerlijk gezegd vond ik dat alleen maar fijn: als je je enorm schuldig voelt is het prettig als je een beetje mag boeten.

Overloop vol planeten
Wat ook scheelt: ik had geen affaire, er was geen sprake van liefde voor een ander. Er samen uitkomen is een stuk makkelijker – maar zéker niet makkelijk – wanneer een van de twee zich niet verraden en vervangen voelt. Als de ander je heeft ingeruild, bijvoorbeeld voor een jonger exemplaar, is het heel wat moeilijker om je hart zo moedig en groot te houden. Ik dank God op mijn blote knieën dat het bij ons zo niet gegaan is. Of misschien mag ik wat dat betreft ook mezélf wel een beetje dankbaar zijn, want had ik niet besloten om te gaan scheiden, dan hadden mijn gevoelens en verlangens wellicht alsnog geresulteerd in een affaire. Zachte heelmeesters maken stinkende wonden.

De eerste jaren waren verschrikkelijk zwaar. Vooral de eerste twee, toen ik in een klein rotappartement woonde. Ik schreef er een boek over: Berichten uit het tussenhuisje, waar ik inmiddels met gemengde gevoelens aan terugdenk. Onze jongens bevonden zich ineens de helft van de week in een nieuwe, vreemde woning, en de andere helft waren ze gewoon nog in 'ons' huis, maar dan zonder mij. De jongste was nog maar vier, die snapte er weinig van. De oudste was zeven. Ze sliepen op de overloop, vlak voor mijn slaapkamer, want meer kamers waren er niet. Ik maakte het zo leuk voor ze als ik kon. De wanden bedekte ik met foto's van planeten en zonnestelsels die ik uit een prentenboek had geknipt. Ik kocht een Xbox. We aten friet van de snackbar twee deuren verderop. Als ze bij hun moeder waren wist ik me geen raad met mezelf.

Lees ook: Ruben Nicolai over zijn losbandige periode: 'Het was vluchtgedrag'

Ik had geen idee meer hoe dat moest: leven. Ook wij hadden trouwens een mediator. Een lieve maar kordate vrouw. Het kon ons beiden allemaal niet zo veel schelen, de dingen die geregeld moesten worden: wie welke spullen kreeg, hoeveel alimentatie ik moest gaan betalen. In die zin was er geen strijd. Of nee, er was überhaupt geen strijd. Verdriet, stress, onzekerheid: dat was er zeker, maar geen strijd. Wat betreft de omgang met onze kinderen: op geen enkel moment hebben we een andere regeling dan fiftyfifty overwogen. Pas later, toen ik zag hoe dat bij sommige anderen ging, realiseerde ik me hoe bijzonder dat was. Bijzonder, althans, als je het afzet tegen de gang van zaken in veel andere scheidingen. Want bekijk je het rationeel en objectief, dan is in feite elke ándere regeling absurd en onverdedigbaar. (Uitzonderingen daargelaten natuurlijk, in gevallen van alcoholisme, misbruik et cetera.) Het is en blijft een van de weinige dingen waar ik met betrekking tot relatiebreuken maar moeilijk begrip voor kan opbrengen: moeders die knokken voor een regeling waarbij de vaders hun kinderen maar één weekend in de twee weken te zien krijgen, en dat als een overwinning zien. Evengoed heb ik moeite met vaders die zo'n regeling wel prima lijken te vinden, die het overgrote deel van hun tijd wellicht liever in een nieuw gezin steken.

Geen greintje jaloezie
Inmiddels is het 2020 en zijn er vijf jaren verstreken sinds onze scheiding. Ik woon weer in ons huis, wat nu gewoon mijn huis is. Mijn ex heeft een fijne huurwoning gekregen. We wonen bij elkaar in de buurt. Onze zoons lijken weinig onder de situatie te lijden. Ze hebben ons nooit zien ruziemaken, hebben nooit een loyaliteitsconflict gevoeld. Het komt voor dat mijn jongste zoon tegen me zegt: 'Sorry pap, maar ik mis mama en had vandaag eigenlijk liever bij haar geslapen.' Waarop ik antwoord dat hij daar geen sorry voor hoeft te zeggen, omdat je nu eenmaal voelt wat je voelt. Evengoed kan hij tegen mijn ex zeggen dat hij niet kan wachten om weer naar mij toe te gaan. Lijkt vanzelfsprekend en natuurlijk, maar het zijn precies die momenten waarop ego en trots in het gedrang kunnen komen, waarop je precies het verkeerde tegen hen zou kunnen zeggen. ('Het maakt papa wel verdrietig als je dat zegt.') Je moet dus altijd alert blijven, altijd blijven waken voor je eigen gekrenkte gevoelens, en hoe je die uit. Je moet proberen om de volwassene te zijn die je daadwerkelijk bént. Mensen die zweren het beste voor hun kinderen te willen doen realiseren zich vaak niet dat ze, om dat ook echt te bereiken, wat minder waarde aan hun eigen gevoelens moeten hechten.

Niet voor niets
Sinds een tijdje heeft mijn ex een nieuwe vriend. Samenwonen willen ze vooralsnog niet, ze zijn vooral samen als onze zoons bij mij zijn. Niet dat onze zoons hem niet mogen: hij heeft een motor, dus dat was meteen een mooie binnenkomer. Ook ik zie geen enkel probleem. Jaloezie voel ik niet, geen greintje. Ik ben er alleen maar blij mee. Niet omdat ik niet meer om haar geef, maar juist omdat ik heel veel om haar geef en haar het beste gun. En mocht ik weer eens verliefd worden, inshallah, dan vermoed ik dat zij het ook zo zal zien.

Lees ook: Brad Pitt is weer vrijgezel: met deze vrouwen datete hij na Brangelina

We zien elkaar regelmatig, mijn ex en ik. Samen een examen jiujitsu van onze jongste zoon bijwonen, de oudste wegbrengen naar kamp, dat soort dingen. Soms spreken we elkaar drie weken amper, en ook dat is prima. Dan sturen we elkaar alleen af en toe een appje over praktische zaken, of met een leuke anekdote over onze jongens. We hebben ieder ons eigen leven.

We weten waar we staan en wat we aan elkaar hebben. Dit is geen handleiding, of zo. Ik ben geen expert of adviseur. Ik kan slechts vertellen over mijn eigen situatie. Maar wat ik tenslotte graag ter overweging zou willen meegeven, is het volgende. Gedurende die eerste maanden of misschien zelfs jaren na de scheiding had mijn ex het gevoel dat ons huwelijk mislukt was, dat onze twaalf jaar voor niets waren geweest. Alsof een huwelijk iets is wat ergens naartoe gaat, naar een eindbestemming, en dat het alleen dan als een succes gekwalificeerd kan worden. Zelf had ik dat gevoel ook even, maar het is onzinnig, zonde en vooral onterecht. Het zorgt slechts voor verdriet boven op verdriet.

Pas later – en zij nog wat later dan ik – zijn we dat anders gaan zien. Het waren twaalf dierbare, mooie jaren. Er zijn twee prachtige jongens uit voortgekomen. In die zin was het dus wel degelijk een succes. De pijn van de scheiding doet daar niets aan af. Als je dat besef eenmaal toelaat, en het ook echt zo voelt, zwelt er in je verdriet ineens iets moois en warms op. Dat maakt het makkelijker en beter. Je leven is meteen een stuk rijker. Je gunt elkaar meer. En nog belangrijker: je deelt samen nog altijd iets, iets heel groots. Dat gaat nooit meer weg. Je kunt elkaar dus met een gerust hart loslaten. Je kunt genieten van je kinderen als ze bij je zijn en genieten van je vrije tijd als je alleen bent. Voor je het weet ben je er – ik durf het haast niet te zeggen – dankbaar voor.

Dit verhaal komt uit &C's 'Doe maar duurzaam' uit 2020.