'Never again!' riep ik op mijn 21ste vastbesloten terwijl ik de restanten van mijn pilstrip door de plee spoelde. De pil is ooit ontworpen om menstruatieklachten te verhelpen en bleek per toeval een betrouwbaar anticonceptiemiddel te zijn. Ik had gehoopt er mijn PMS-klachten mee te verminderen, maar hoewel ik de eerste week trippend op oestrogeen door de stad huppelde, moest mijn vader me de week erop van mijn slaapkamervloer afpellen. Ik was somber, kon geen woord uitbrengen. Op dit scenario was ik niet voorbereid. Mijn huisarts had geen verklaring en kwam niet met een alternatief. Mijn conclusie: het ligt aan mij.

Lees ook: V-facts: deze 5 feiten over je vagina wil je voor je dertigste weten

Als tiener gingen we vanzelfsprekend voor allerhande klachten aan de pil. Maar in 2017 daalde het pilgebruik voor het vijfde jaar op rij, van ongeveer 480 per duizend vrouwen in 2015 naar 430 per duizend vrouwen in 2017. Een daling van 8,5 procent. In een poging te achterhalen waarom steeds meer vrouwen de pil afkeuren, hield ik een poll onder mijn 2.500 Instagramvolgers. Niet bepaald een wetenschappelijk onderzoek, aangezien mijn following geen representatieve ­weerspiegeling van de samenleving is en online klagen een populaire hobby is. Maar de 492 deelnemers zeggen op z'n minst dat het onderwerp leeft. Zo gaf 84 procent van mijn scrollende generatiegenoten aan ooit weleens zonder directe kinderwens met de pil gestopt te zijn. 55 procent van hen gaf als verklaring zo 'natuurlijk mogelijk' te willen leven. Hun argumenten hiervoor: 'Ik wil die troep niet meer in mijn lichaam', 'Ik ben al sinds mijn twaalfde aan de pil en was benieuwd hoe ik me zonder zou voelen', 'Ik wilde mijn natuurlijke cyclus weer terug' en 'Ik wilde niet meer als enige de verantwoordelijkheid dragen voor anticonceptie'.

Voor- en nadelen
Gynaecoloog Ingrid Pinas is bekend met de argumenten die in mijn poll werden genoemd, en vindt dat we meer nadruk op de voordelen van het slikken van de pil mogen leggen. De pil kan bijvoorbeeld acne, bloedverlies, menstruatiepijn en ­hormonale migraine verminderen en verlaagt de kans op baarmoeder- en eierstokkanker. Daarnaast voorkomt de pil natuurlijk ongewenste zwangerschappen en kan-ie je werk ten goede komen: vrouwen die hevig bloedverlies hebben tijdens hun menstruatie zijn 37 procent minder productief.

Maar het internet zegt het
Het zijn voordelen die voor velen ruim opwegen tegen de bijwerkingen. Daarom vindt Pinas het jammer dat de natuurlijke cyclus zo op een voetstuk wordt geplaatst ten koste van de pil. 'Vrouwenemancipatie is niet teruggaan naar 'de natuur',' zegt ze. 'Willen we dan ook terug naar verlammende menstruatiekrampen en onnodige moeder- en babysterfte? De bijna dwangmatige manier waarop de natuur steeds als wapen in de strijd wordt gegooid, resulteert in drogbeelden, onwetendheid, oordelen naar vrouwen die wél dankbaar gebruikmaken van hormonale oplossingen en verblinding voor de mogelijkheden.' Daarnaast merkt Pinas op dat sommige mensen tegenwoordig liever ondeskundige leeftijdsgenoten raadplegen als het om gezondheid of pilgebruik gaat dan dat ze gebruikmaken van de kennis van experts. Guilty as charged. Mijn vriendinnen en ik voeren eindeloze gesprekken over wat 'goed' en 'slecht' voor je zou zijn volgens het internet. We delen artikelen zonder fact-checking en raken gefrustreerd als iemand onze persoonlijke ervaring met feiten tegenspreekt.

Lees ook: Waar blijft toch die anticonceptiepil voor mannen? Hier dus

In haar onlangs verschenen boek Je brein aan de pil beargumenteert de Amerikaanse Sarah E. Hill, hoogleraar in de evolutionaire sociale psychologie, dat we het moeten hebben over de wijze waarop orale anticonceptie het brein van de vrouw beïnvloedt. Met haar boek – dat niet pro- of anti-pil is – wil ze vrouwen van informatie voorzien die ze tot nu toe misten. Over wat het sleutelen aan je hormonen met je brein doet, bijvoorbeeld, en wat dat betekent voor de manier waarop jij jezelf ervaart. In een interview met het Britse dagblad The Guardian vertelt ze: 'Generatieslang ervaren vrouwen al psychische bijwerkingen door de pil en niemand vertelt hen waarom. Hierdoor krijgen vrouwen niet de kans geïnformeerde beslissingen te nemen over hun lichaam. Hoewel we nog niet weten wat de pil precies doet, wijst onderzoek erop dat-ie waarschijnlijk impact heeft op onze partnervoorkeur, gevoeligheid voor geuren, relatietevredenheid, de werking van onze stressrespons en van meerdere neurotransmittersystemen en van meerdere hormonen, stemmingen, ons doorzettingsvermogen bij moeilijke taken, ons vermogen om te leren en te onthouden, en onze seksuele begeerte. En dat is waarschijnlijk nog maar het topje van de ijsberg.'

Meer kennis nodig
Hill denkt dat de afname van pilgebruik onder millennials komt doordat velen zich nooit helemaal goed hebben gevoeld bij het slikken van de pil en genoeg hebben van artsen die hen over de bol aaien en zeggen dat het allemaal wel meevalt. Dat is voor mij herkenbaar. Mijn huisarts gaf me het gevoel een freak of nature te zijn toen ik zei somber te worden van de pil. En mijn nichtje had last van een 'afgestompt gevoel' sinds ze aan de pil zat, waarop haar mannelijke huisarts de legendarische woorden sprak: 'Het is nooit wetenschappelijk bewezen dat de pil psychische bijwerkingen heeft, dus het zit waarschijnlijk tussen je oren.' Volgens het Vlaamse wetenschappelijke tijdschrift Eos is meer onderzoek geen overbodige luxe – een artikel in het blad kopte onlangs: 'Het menstruatiemysterie: we weten er gevaarlijk weinig over.'

Ook hoogleraar Hill vindt dat er meer kennis over dit onderwerp nodig is. Ze legt uit: 'Vrouw-zijn betekent overal ter wereld dat je vaak aan de verkeerde kant van de sociale en economische kloof staat. Een van de nadeligste en schadelijkste kloven voor vrouwen in de hele geschiedenis is de kloof in kennis over de gezondheid van vrouwen. De wetenschap over wie vrouwen worden als ze aan de pil zijn, staat in de kinderschoenen. De komende jaren zullen we nog veel meer te weten komen over de specifieke manieren waarop de pil vrouwen kan beïnvloeden. Nu tasten vrouwen nog vaak in het duister als het gaat om hun gezondheid en hoe hun eigen lichaam werkt. En artsen weten soms niet veel meer dan hun patiënten.'

Lees ook: Uit balans: zes tekenen dat je hormoonhuishouding een zootje is

In mijn poll geeft 45 procent van de vrouwen aan psychische bijwerkingen te ervaren, die ze toeschrijven aan de pil. In de top vijf: stemmingswisselingen, sombere of depressieve gevoelens, afgevlakte emoties, een verlaagd libido en huilbuien. Kort daarop volgen lusteloosheid, een onrustig of opgejaagd gevoel, angstige gevoelens en suïcidale gedachten. En dan zijn er nog de 'vage' klachten die allemaal op dezelfde manier worden beschreven: 'Ik had het gevoel dat er een donkere sluier over alles heen hing', 'Ik voelde me niet meer mezelf', 'Ik had het gevoel dat mijn PMS-klachten juist versterkt werden'. Kunnen we hieruit concluderen dat psychische bijwerkingen van de pil worden onderschat? Gynaecoloog Pinas legt uit dat het ingewikkelder ligt, aangezien vaak niet in kaart is gebracht hoe een vrouw zich voelde vóór ze aan de pil ging en dat het dus moeilijk te achterhalen is welke bijwerkingen door de pil komen.

De pil afzweren? Nee. Terug naar de natuur gaan is niet per definitie beter. Voor het gros van de vrouwen zorgt de pil ervoor dat ze vrijheden en mogelijkheden genieten. Maar de pil heeft op iedereen een ander effect, en we hebben alle recht om kritisch om te springen met ons lichaam en voorgeschreven behandelingen. Volgens Hill betekent een kritische houding ten aanzien van de pil niet dat de voordelen van de pil het altijd van de nadelen blijven winnen. Maar die afweging verschilt per persoon. 'Eén ding is zeker: door de hormonen van vrouwen te veranderen, veranderen vrouwen. En dat heeft heel belangrijke effecten.' Positief en negatief.

Dit artikel stond in &C's februarinummer uit 2020 'Zeg eens vagina'.