Als je me vraagt wat de leukste plekken zijn geweest waar ik ooit heb gewerkt, zal ik niet beginnen over fancy kantoren, charmant krakende grachtenpanden of een bedrijf met memorabele vrijmibo's. Nee, ik denk aan die drie weken dat ik in Valencia was – kopje koffie aan de ene kant, laptop aan de andere kant, boven mij de zon. Of aan de Pipowagen in een weiland in een Gronings dorp, waar ik een week lang artikelen schreef, de kachel met nieuw hout vulde en in mijn vrije uren met mijn hond door de weilanden kuierde. Of ik denk aan mijn stamkroeg, waar ik iedere medewerker bij naam ken (en zij mij) omdat ik er drie keer per week zit te tikken terwijl mijn hond aan mijn voeten ligt.

Lees ook: Issues op de werkvloer: zo voorkom je een middagdip

Goed gezelschap
Aangenaam. Ik ben zzp'er. En ik bevind mij in goed (en vooral een groot) gezelschap. Nederland telde in 2020 ruim 1,1 miljoen zelfstandigen, zo blijkt uit cijfers van het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS), en het aantal zzp'ers stijgt al ruim twintig jaar. 'Mensen denken vaak dat freelancen een nieuwe manier van werken is,' zegt Ton Wilthagen, hoogleraar aan de Tilburg University met de arbeidsmarkt als specialisme. 'Maar in feite is het de oerarbeidsvorm. Ga maar na: mensen die begonnen te werken, als bakker, als dokter, als winkelier, die boden hun diensten of producten aan. Pas toen de industrialisering op gang kwam rond het einde van de negentiende eeuw, fabrieken ontstonden en die op een gegeven moment op gezette tijden op steeds grotere schaal mensen nodig hadden om het werk te doen, pas tóén is het fenomeen loondienst ontstaan. Dus eigenlijk kun je stellen dat we steeds meer een beetje teruggaan naar hoe het vroeger was: iedereen eigen baas.'

En het zijn in Nederland, anders dan Instagram ons weleens doet geloven, niet alleen maar de tekstschrijvers en reisbloggers die vanaf een campertje in de Algarve werken. Olaf van Vliet, hoogleraar economie aan de Universiteit Leiden, schetst een breed beeld: 'Er zijn heel veel verschillende freelancers, in type werk, opleidingsniveau, inkomen. Het gaat van pakketbezorgers met een lager opleidingsniveau en inkomen en relatief slechtere arbeidsomstandigheden, tot strategieadviseurs met de hoogste inkomens – en alles ertussenin.'

Baas over eigen baan
De redenen dat mensen voor het zzp-bestaan kiezen zijn uiteenlopend, zo blijkt uit een enquête van het CBS en TNO. 'Ik zocht een nieuwe uitdaging' wordt het vaakst genoemd, samen met 'Ik wilde niet meer voor een baas werken'. Ook gaven mensen aan dat ze zelf willen bepalen hoeveel en wanneer ze werken en dat het ondernemerschap hun langgekoesterde droom was. Ontslag of het uitblijven van een contractverlenging speelde volgens de enquêtedeelnemers aanzienlijk minder vaak mee, waaruit voorzichtig kan worden geconcludeerd dat #freelancelife vaker een bewuste hier-word-ik-gelukkig-van-keuze is dan een noodgedwongen rotstap.

Dat geeft ook Malou (31) aan. Ooit werkte ze bij een marketingbedrijf, maar vaste werktijden grepen haar steeds vaker naar de strot. Inmiddels is ze freelancer. 'Als je een goeie flow hebt gevonden in freelancen – lees: gewoon een lekker maandsalaris bij elkaar harkt met opdrachten die je zelf uitkiest – dan heb je eigenlijk the best of both worlds.' Waarmee ze doelt op zelf bepalen wát je doet, en wanneer. 'Dan loop ik op dinsdagochtend door het bos met m'n hond. En op dinsdagavond – dan ben ik vaak een stuk productiever dan 's ochtends – zit ik nog een paar uurtjes achter m'n laptop. En als het me even te veel wordt en ik kan het met iets minder salaris doen, zeg ik ook een keer nee tegen een klus. Dat voelt zó rijk.'

Zo flexibel als een elastiekje
Die flexibiliteit, vergelijkbaar met een zeer rekbaar elastiekje: Katja (36) zou niet meer zonder willen. 'Ik hou ervan om vakantie op te kunnen nemen als ik dat wil en mijn stukken te tikken op het strand of in het buitenland,' zegt Katja, freelance journalist. 'Als je zzp'er bent, kun je vaak ook je eigen werkplek bepalen.' En elke maand een ander salaris op haar rekening gestort krijgen – afhankelijk van hoeveel je hebt gewerkt – noemt ze motiverend. 'In loondienst krijg je elke maand hetzelfde betaald, of je nou heel hard hebt gewerkt of hebt zitten lummelen. Maar als freelancer kun je echt flink verdienen als je goed je best doet.'

Lees ook: Mimosa's en Manolo's: zo hoog zou de schuld van Carrie Bradshaw zijn

Meteen ook een nadeel: de zzp'er is honderd procent van zijn eigen werkzaamheden afhankelijk. 'Onze sociale voorzieningen zijn in sterke mate gebaseerd op de loondienstverhouding,' zegt hoogleraar Wilthagen. Wie een arbeidscontract heeft, bouwt pensioen op, is gezegend met een arbeidsongeschiktheidsverzekering in tijden van doffe ellende. De loondienster krijgt vakantiegeld (dertiende maand, amen!) en doorbetaald tijdens vakanties, terwijl zzp'ers tijdens hun strandvakanties transformeren tot 'zonaanbidders zonder poen', want wie als freelancer niet werkt, harkt precies nul komma nul euries binnen. 

Wil je verder lezen? Het hele verhaal vind je in &C's jubileumnummer dat nu in de winkels ligt. Of bestel 'm in &C Webshop.